Even voor Nieuwjaar bezocht ik nog mijn schaak-guru, ik wilde weten of hij die ene partij kende van het zojuist gespeelde FIDE World Rapid toernooi in New York, waarin GM Hikaru Nakamura op onnavolgbare wijze verslagen werd door 1.a4!? Die gebeurtenis liet me niet los, ik moest weten wat hij er over te zeggen had.
Hij keek me lange tijd aan, alsof hij moeite had zijn gedachten te ordenen alvorens te spreken : “Natuurlijk, ik heb die partij de afgelopen uren zelfs uitgebreid geanalyseerd, want deze opzet is in het geheel niet onzinnig, het komt dicht bij de kern van het boek wat ik je liet zien, met de Tuin.”
Het gaat over Brandon Jacobson, een jonge Amerikaanse grootmeester, geboren 2003, van Braziliaanse afkomst, die met 1.a4 grote successen boekt, en 1…a5 voor Zwart. Hij heeft dit systeem bestudeerd en ontwikkeld, het is een heel verhaal, wat ik in dit artikel voor de lezer grotendeels uit de doeken ga doen. Nakamura speelt die opening zelf ook wel eens, en Magnus Carlsen, om nieuwe patronen te ontdekken.
Van deze partij is een video waarin je beide spelers aan het werk ziet, met een animatie-bordje voor de stelling. Brandon heeft in deze partij de geest, dat is duidelijk te zien, mooi tot het eind :
[ video Chess – He does it again : 1.a4 ?! ]
Je moet hierbij weten dat Jacobson in mei 2024 van vals-spelen werd beschuldigd door deze resultaten – het gaat over spelen op internet, zijn account is nog steeds geblokkeerd. De schaakwereld lijkt 1.a4 onzinnig te vinden, maar bewijzen zijn er eigenlijk niet. In mei waren die partijen vaak ook met 2.Ta3! Lxa3, dat was de reden van de ophef : dit kan niet goed zijn.
Na dit bezoek aan mijn guru heb ik even geen schaakstuk meer aangeraakt. Er knalt af en toe nog wat vuurwerk in mijn buurt, de roes is bijna over, maar een nieuwe lijkt in aantocht, ik voel het. Het fundament van ons schaakspel staat op springen. Ook de schaakwereld verschuift, naar snellere partijen, waarin bepaalde kennis intuitief toegepast moet worden en zo een echte strijd ontstaat. Niets is perfect, de beste wint, hoe het ook gebeurt.
“Het schaakspel is een puzzel van tijd en ruimte, en 1.a4 is daarbij een bepaalde concessie, net zoals alle zetten dat zijn vanuit de beginstelling, want die is puur zegmaar, als een kristal, de stukken versterken elkaar optimaal en tempo’s ontbreken nog. Dan moet Wit een eerste zet doen, en daarbij wordt die ‘grote harmonie’ altijd verbroken.” Hij streek even langs zijn lippen. “We kennen allemaal Fischer Random schaak, met de stukken bij aanvang willekeurig op de achterste rij, zelfs dan is er die grote harmonie, hoewel meer complex, en zo’n beginstelling kan in hogere zin al verloren zijn. In ons ‘pure’ spel wordt 1.a4 als een onnodige verzwakking gezien, het is echter een andere concessie dan we gewend zijn. Niet mannelijk maar vrouwelijk, zou je kunnen zeggen. Brandon heeft dat gevonden en is er zelf verbaasd over. Hij kan als het ware de posities lezen die ontstaan, juist doordat 1.a4 de Witte stelling in zekere zin broos maakt, Wit loopt bewust een half tempo achter zegmaar. Zo krijgt veld b4 direct een bijzondere betekenis en Wit gaat hierop inspelen, bijvoorbeeld met c2-c3 of een stuk op a3, dat veld is nu goed voor ruil, wat ongebruikelijk is. Op een gegeven moment kon pion b4 in die partij niet genomen worden, gedekt door een combinatie – die patronen kent Brandon zeker allemaal. We zien een ander soort constellaties bij deze opzet, alsof Wit door 1.a4 “naar voren valt”, hij moet vanaf het eerste moment de juiste pas weten te houden om niet echt te vallen, maar daartoe spreken de stukken tot Brandon om hun zetten te vinden, als een puzzel. Je kunt dat ‘lezen’ van de stelling een ‘openbaring’ noemen, het boek spreekt van het wezen van de Tuin.”
Als je meer wilt weten over de ophef en schandalen die er het afgelopen jaar zijn geweest door deze successen van Brandon, lees dan zijn verklaring in mei op het social-media platform Reddit. Het is een prachtige tekst, met veel anekdotes en achtergrond-informatie. Op Reddit worden gewoonlijk allerlei vragen gesteld, waarop vanuit de hele wereld gereageerd wordt, dat zijn doorgaans korte teksten, maar Brandons verhaal is enorm uitgebreid. Hij koos waarschijnlijk voor Reddit omdat hij wist dat zo de hele planeet zijn informatie zou zien. Ik liet de engelse tekst vertalen door Google, dat gaat vrij goed tegenwoordig, ik hoefde slechts enkele zinnen te herschrijven : https://www.svparkstokhorst.nl/uncategorized/ik-ben-het-viih_sou/
Het geval 1.a4 heeft voor mij ook een bijzondere betekenis, want jaren geleden reisde ik eens af naar Lingen, hier vlak over de grens, om een week lang een toernooi te spelen, elke dag een partij. Mijn score zal niet zo best geweest zijn, ik heb er in elk geval geen herinnering aan. Wat me wel bijstaat is een ontmoeting met een jongen in de kantine van de camping, waar ik de avonden vaak doorbracht. Hij bleek niet deel te nemen aan het toernooi, maar zat aan tafel met een klein houten schaakbordje, zo’n reis-model met gaatjes in de velden, zodat de stukken niet kunnen omvallen, met twee laatjes om de houtjes in op te bergen, je kent die bordjes vast wel. Ik kwam met hem aan de praat en we speelden een partij. Ik verloor met Wit en ik weet niet meer of we een tweede deden, want hij verpletterde me met 1…a5 en 2…Ta6.
Natuurlijk heb ik toen Lxa6 gedaan om deze beginner te laten zien hoe het schaakspel gespeeld moet worden, maar ik kreeg een koude douche : vanaf dat moment begon hij sterk te spelen, mijn extra Toren kwam er in het middenspel niet aan te pas, zijn lichte stukken domineerden de strijd en hij hield de lijnen dicht voor mijn Torens.
Thuis gekomen heb ik toen die opzet uitgebreid bestudeerd en er kwam een moment -ik schaakte toen voor HSC- dat ik deze opening durfde spelen in een heuse wedstrijd. Dat was destijds in het Denksport Centrum in Veldwijk, een externe wedstrijd nog wel. De nacht ervoor had ik overgeslagen, ik had geen slaap gehad, en dan ken je het : de zintuigen worden behoorlijk trippy, ik was niet moe maar hoorde de klapdeuren zwaaien en zag hun geluid, andersom dus – spacecake is ook zoiets, maar anders. Ik zat aan het laatste bord en had Zwart. Iets in mij wilde die avond op een kleiner bord spelen, niet de bekende grote placemats, om het verband van mijn stukken beter te kunnen ervaren, maar de wedstrijdleider stond dit niet toe.
Daarop stond mijn besluit vast : nu was het moment aangebroken om eens 1…a5 en 2…Ta6 te spelen, het maakte me extra gemotiveerd. Die partij won ik toen, heel mooi, de lijnen dicht en mijn lichte stukken in ongekende harmonie. Ik heb ‘m destijds gepubliceerd maar kan ‘m niet meer vinden.
Uitzondering bevestigt de regel.
Replay the game at https://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=2817219
[Event "FIDE World Rapid Championship"]
[Site "New York, USA"]
[Date "2024.12.28"]
[Round "10.12"]
[Result "1-0"]
[White "GM Brandon Jacobson"]
[Black "GM Hikaru Nakamura"]
[WhiteElo "2459"]
[BlackElo "2755"]
[ECO "A00"]
1. a4?! e5 2. e4 Nf6 3. Nc3 Bb4 4. Nd5 Nxd5 5. exd5 O-O 6. c3 Be7 7. Bc4 d6 8. Ne2 Nd7 9. d4 c5 10. O-O Qc7 11. dxc5 Nxc5 12. a5 Bg4 13. f3 Bd7 14. Be3 b5 15. Ba2 Rac8 16. Qd2 Rfe8 17. b4 Na6 18. Rfc1 Qb7 19. c4 bxc4 20. Bxc4 Nc7 21. a6 Qb8 22. Nc3 Na8 23. Ne4 Nb6 24. Bf1 Red8 25. b5 f5 26. Nc3 Bf6 27. Na4 Rxc1 28. Qxc1 Rc8 29. Qd2 Bd8 30. Qf2 Nxa4 31. Rxa4 Rc7 32. Rb4 f4 33. Bxa7 Rxa7 34. b6 Ra8 35. b7 Ra7 36. Qc2 g6 37. Bd3 Kf7 38. Kf1 Ba5 39. Rb1 Bd8 40. Qb3 Ba5 41. Rc1 Bd2 42. Rc6 Be3 43. Qb4 Bc5 44. Qa5 Ke7 45. Qc7 Ra8 46. Qxb8 Rxb8 47. Rxc5 {And Black resigned.} 1-0
Robert Ris – The surprising Meadow Hay Gambit (1.a4 e5 2.Ra3)
https://www.youtube.com/watch?v=Bt5qPtI4uic
Robert Ris – ROOK SACRIFICE ON MOVE 2 ??? | Viih_Sou vs Daniel Naroditsky from chess.com 2024
https://www.youtube.com/watch?v=BobUespiXR8
Robert Ris – ANONYMOUS BANNED GM REVEALED | Daniel Naroditsky vs Viih_Sou from chess.com 2024
https://www.youtube.com/watch?v=lZNcVW4ytrk
ChessBrah – CHESS DRAMA: Meme Sacrifice leads to Cheating Allegations
https://www.youtube.com/watch?v=5wQBPYff0kc
Chess.com – All last games of Brandon against Daniel Naroditsky
https://www.chess.com/member/Viih_Sou